De verwoestende zeebeving van 26 december 2004

Aangezien ik gisteren al een weetje voor 26 december had (Boxing Day), kon ik het niet meer over de 15-jarige herdenking van de zeebeving van 26 december 2004 hebben. Daarom spendeer ik er vandaag nog een blogpost aan. De tsunami vond plaats in de Indische Oceaan en maakte meer dan 200.000 slachtoffers. Indonesië en Sri Lanka werden het zwaarst getroffen, maar ook heel wat andere landen leden schade.

De sterkte van de zeebeving kreeg een magnitude van net iets meer dan 9 op de schaal van Richter. Wil je iets meer lezen over deze schaal, hou Gietjes Weetjes dan zeker in de gaten. Ik heb het er later zeker nog over!

In onderstaande documentaire kom je nog heel wat meer te weten over deze enorme natuurramp...

Tweede Kerstdag of Boxing Day

Een heel kort weetje vandaag en eigenlijk een weetje van de dag :). Gisteren vierden we Kerstmis en deze feestdag valt elk jaar opnieuw op 25 december. We vieren dan immers de geboorte van Jezus. Wedden dat veel kinderen dat niet (meer) weten? Ik leer het toch elk jaar aan mijn leerlingen in het tweede leerjaar ;). Tweede kerstdag (of vandaag dus) heeft in bepaalde culturen trouwens ook nog een speciale naam, namelijk Boxing Day. Traditioneel werd op deze dag de kerstkist (box) geopend. Daarin konden mensen een cadeautje voor de armen stoppen. Ook werden op Boxing Day de traditionele vossenjachten gehouden.

Bron: https://www.sudbury.com/local-news/heading-out-for-boxing-day-shopping-heres-whats-open-1173109

28 oktober, de dag van de onderwaterzetting

28 oktober... 1914. Het zal altijd een belangrijke dag uit de geschiedenis van ons land blijven. Op die dag werd de Ijzervlakte immers onder water gezet om de opmars van de Duitsers te stoppen. Karel Cogge was de bedenker van het geniale plan, Hendrik Geeraert hielp bij het uitvoeren.

Ik schreef dit jaar al eens iets over dit onderwerp en verwijs je dus graag naar dit artikel. Lees alles over Cogge, Geeraert en de inundatie via de volgende link: ... Vandaag wilde ik ze gewoon nog even in de kijker zetten omdat het exact 105 jaar geleden is dat dit geschiedenisfeit zich voordeed.

Bron: http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=32439&sid=06d93d8c2086e827688e55c5947de471

Aantal aardbevingen op een rij

De voorbije maand had ik het al een paar keer over aardbevingen en er zijn al enkele memorabele exemplaren de revue gepasseerd. Daarom maak ik een lijstje van de meest vernietigende aardbevingen.

• 1566: Aardbeving in Shaanxistreek in China met een miljoen doden.
• 1755: Lissabon wordt met de grond gelijk gemaakt door een aardbeving en de overstromingen die erop volgen.

• 1906: San Francisco in de Verenigde Staten wordt met de grond gelijk gemaakt.

• 1964: Aardbeving in Alaska veroorzaakt een tsunami die tot in Californië schade aanricht.
• 1976: Aardbeving in Tangshan (China) eist 255.000 doden.
• 1990: 40.000 mensen komen om in Iran.
• 1995: Kobe in Japan wordt door een aardbeving van de kaart geveegd.

• 1999: Aardbeving in Turkije doodt 20.000 mensen. 200.000 Turken worden dakloos.
• 2001: Bij een aardbeving in Guyarat (India) sterven 30.000 mensen.
• 2003: Iran wordt opnieuw getroffen door een zware aardbeving.
• 2010: Het dodental van de aardbeving in Haïti loopt op tot 230.000 mensen. Anderhalf miljoen Haïtianen worden dakloos.

• 2011: Een zeebeving met een kracht van 9.0 veroorzaakt een tsunami die de kerncentrale van Fukushima zwaar beschadigt. Bijna 25.000 mensen laten het leven.

Uiteraard is dit lijstje niet volledig... jammer genoeg...

Epicentrum versus hypocentrum

Het epicentrum, daar heb ik nog over geleerd toen we het in het vijfde of zesde middelbaar over aardbevingen hadden. Wat het hypocentrum is, dat wist ik tot nu niet. Het verschil is nochtans heel erg makkelijk uit te leggen.

Het punt waar de aardbeving voorkomt, wordt het hypocentrum genoemd. Boven dat punt bevindt zich het epicentrum. Dit is het gebied op het aardoppervlak waar het effect van de aardbeving de meeste vernieling zaait. Het hypocentrum kan tot 700 km onder het epicentrum liggen.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Hypocentrum

Schaal van Richter en Mercalli

Over de schaal van Richter heb ik zeker nog gehoord. Deze schaal meet de kracht van een aardbeving en geeft die een nummer van 1 tot 10 (en volgens sommige bronnen tot 12 en meer). Dit getal wordt de magnitude genoemd. De metingen worden gedaan met een seismograaf, die seismische golven waarneemt. De Amerikaan Charles Francis Richter en zijn Duits-Amerikaanse collega Beno Gutenberg stelden de schaal in 1935 op. Wil je nog meer weten over Beno Gutenberg? Lees dan zeker ook eens deze blogpost!

Bron: https://www.eemskrant.nl/aardbeving-met-kracht-van-2-0-op-schaal-van-richter-bij-appingedam/

Naast de schaal van Richter is er ook de schaal van Mercalli en ik moet eerlijk toegeven dat ik deze naam nog nooit eerder hoorde passeren. Bij deze schaal gaat het niet over de kracht van de aardbeving, maar wel over het effect van dit natuurfenomeen. Om dit aan te duiden gebruikt met Romeinse cijfers: van I tot XII. De intensiteitsschaal van Mercallli is in 1902 ontworpen door de Italiaan Giuseppe Mercalli. Wil je de uitleg van de volledige schaal weten? Kijk dan zeker even hier.

Bron: https://www.torinoscienza.it/personaggi/giuseppe-mercalli

De Gaiatheorie van James Lovelock

De Britse wetenschapper James Lovelock stelt dat de aarde en al haar levensvormen zich gedragen als één levend organisme. Hij noemt dat 'organisme' Gaia, naar de Griekse godin van de vruchtbaarheid. Volgens deze theorie is Gaia zelfregulerend. Dat houdt in dat Gaia uit eigen beweging zijn omgeving zal aanpassen om de omstandigheden die het leven mogelijk maken in stand te houden, zelfs wanneer de mens de aarde vervuilt.

Wil je nog meer weten over deze theorie? Lees dan zeker eens het volgende artikel.

Bron: http://www.jameslovelock.org/

Nadat ik nog even wat opzocht rond Gaia de godin, staat ze niet overal opgeschreven als de godin van de vruchtbaarheid, maar wel als oergod voor de aarde... Moest iemand weten hoe het precies zit met die Gaia, laat me dan gerust iets weten !

Even een korte tijdsbalk sinds het bestaan van de aarde

Soms vind ik het moeilijk om al mijn weetjes te plaatsen, niet alleen in mijn hoofd, maar ook in tijd ;). Daarom wil ik vandaag even een aantal dingen op een rij zetten.

• ca. 4600 miljoen jaar geleden: De aarde en andere planeten ontstaan uit delen van een enorme, hete gaswolk en stof die rond de zon zweven en samenklitten.
• ca. 4300 miljoen jaar geleden: De aardkorst vormt zich.
• ca. 4200 miljoen jaar geleden: De aarde koelt af. Uit het binnenste komen gasbellen en waterdamp naar boven. Zo ontstaat de atmosfeer.
• ca. 4000 miljoen jaar geleden: De korst en de mantel scheiden zich. Er begint regen te vallen en de atmosfeer wordt helderder.
• ca. 3800 miljoen jaar geleden: De eerste organismen zijn eencellige bacteriën
• ca. 3000 miljoen jaar geleden: De atmosfeer wordt rijk aan zuurstof doordat oceaanplanten zonlicht absorberen en zuurstof afgeven.
• ca. 1500 miljoen jaar geleden: Eencelligen, zoals amoeben, zijn de eerste complexe levende cellen; later komen eencelligen samen om sponsen te vormen, de eerste meercellige organismen.
• ca. 570 miljoen jaar geleden: In de zeeën en oceanen ontwikkelt zich een grote verscheidenheid aan complexe levensvormen.
• ca. 440-400 miljoen jaar geleden: Planten en dieren op het vasteland.
• ca. 220 miljoen jaar geleden: Er is één gigantische landmassa, die we Pangaea noemen. Later splitst die in kleinere landmassa's, de huidige werelddelen.
• ca. 200-70 miljoen jaar geleden: Het tijdperk van de dinosaurussen.
• ca. 100.000 jaar geleden: De eerste mensen verschijnen

Bron: https://www.weet-magazine.nl/strijd-om-de-oorsprong-van-de-mens/

Gorilla's, ook mensapen

Ik had het al eens over primaten in het algemeen, over chimpansees en daarna over Jane Goodall en haar werk over, voor en rond chimpansees. Wil je deze artikels nog eens opnieuw lezen, klik dan op onderstaande links.

Primaten

De chimpansee

Jane Goodall en haar chimpansees

Vandaag wil ik het over een andere groep mensapen hebben, namelijk de gorilla's. Zij zijn de grootste nog levende primaten. Een mannelijke gorilla intimideert rivalen door zich op de borst te slaan. Hij begint zijn imponeergedrag met een luide schreeuw. Daarna zwaait hij met handenvol bladeren en wortels en gooit die in de lucht. Ten slotte richt hij zich op en slaat zich met de handen op de borst.

Een ondersoort van de gorilla's zijn de berggorilla's. Zij leven in de bergen van Rwanda. Een berggorilla zoekt op de grond naar voedsel en eet wilde selder, bessen en bamboescheuten. De laaglandgorilla leeft dan weer in de regenwouden van tropisch Afrika. Hij is de grootste van alle primaten: een volwassen mannetje kan 150 kg wegen en 1,7 meter lang zijn. Gorilla's zijn maar zelden agressief. ZE leven in familiegroepen van 10 tot 20 dieren die door het dominante mannetje geleid worden.

Zilverruggen zijn volwassen mannetjes. Naarmate ze ouder worden, wordt de vacht op hun rug zilvergrijs. Het dominante mannetje van een familiegroep is altijd een zilverrug.

Bron: http://anw.inl.nl/article/zilverrug

De Amerikaanse zoöloge Dian Fossey wijdde haar leven aan het bestuderen van de berggorilla, een bedreigde soort. Ze leerde de geluiden en gebaren van de gorilla's imiteren en kon met hen in hun eigen 'taal' communiceren.

Eilanden in Midden-Amerika: Haïti

Een paar weken terug had ik het al over de eilanden van de Bahama's, vandaag is Haïti aan de beurt. Aardrijkskunde heeft me altijd heel erg geboeid en ik wist van kindsbeen af ook heel wat landen liggen. Ik heb uren op mijn computer Elektro gespeeld om het een en ander van buiten te leren. Het zat er toen al in ;). Maar in eilanden ben ik nooit zo goed geweest. Ik twijfelde altijd waar ik ze kon vinden en moest op den duur heel de wereldkaart afspeuren. Ik wist vaak zelfs niet meer in welke zee ze gelegen waren. Daarom zet ik hier op Gietjes Weetjes ook graag eens een eiland (of eilandengroep) in de kijker.

Haïti heet eigenlijk officieel Republiek Haïti en is een eilandstaat in de Caraïbische Zee. Deze zee grenst aan de Atlantische Oceaan, trouwens. Het land omvat het westelijke deel van het eiland Hispaniola en een aantal kleinere eilanden waarvan Île de la Gonâve, Île de la Tortue en Île à Vache de grootste zijn. Haïti ligt oostelijk van Cuba en grenst in het oosten aan de Dominicaanse Republiek. De hoofdstad is Port-au-Prince.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Ha%C3%AFti

Na een periode als Spaanse en later als Franse kolonie werd Haïti onafhankelijk in 1804, na de Haïtiaanse Revolutie. Dit was meteen ook de enige succesvolle slavenopstand in de geschiedenis, geïnspireerd door de idealen van de Franse Revolutie die woedde in het moederland. Haïti was daarmee het eerste onafhankelijke land in Latijns-Amerika en het eerst postkoloniale zwarte land ter wereld.

Haïti is een van de armste landen ter wereld en na de aardbeving in 2011 heeft Haïti het moeilijk. Het eiland raakt moeilijk uit de impasse en moet veel van 0 opnieuw heropbouwen.

De vlag van Haïti bestaat uit een blauwe en rode streep met in het midden een witte rechthoek met daarin het wapen van Haïti.

Bron: https://www.countryflags.com/nl/vlag-van-haiti.html

Bron: Wikipedia

Naast de atmosfeer ook een biosfeer

Een tijdje terug vertelde ik jullie al iets over de atmosfeer. Dat deze bestond, wist ik al heel lang (aangezien we vroeger al te horen kregen dat er een gat in zit). Maar daarnaast is er blijkbaar ook een biosfeer. Dit is het gedeelte van de aarde waar leven mogelijk is.

De biosfeer bevindt zich zowel in de hydrosfeer, de atmosfeer als de lithosfeer.
De hydrosfeer is alles wat zich op en onder het water bevindt, de atmosfeer wordt hier uitgelegd en de lithosfeer (of steenschaal) is het buitenste gedeelte van de aarde.

Kort samengevat is de biosfeer dus het leefgebied van alle aardse organismen: in de vaste aardbodem, in de lucht en in het water.

Bron: http://www.sateacherestore.co.za/item_794/Biosfeer-1-Poster-A3.htm

Nog wat weetjes over Antarctica

Ik schreef hier al een paar keer iets over Antarctica, maar de voorbije weken las ik een kinderencyclopedie en ik ontdekte nog heel wat meer over dit werelddeel.

Antarctica is bijna volledig met een enorme ijskap bedekt. Op sommige plaatsen is die 4,8 km dik. Het bevat 90 procent van het ijs op aarde en 80 procent van al het zoet water in de wereld. De enorme ijsplateaus van Ronne en Ross zijn ontstaan op de punten waar de ijskap over de oceaan uitsteekt.

Stromingen zorgen ervoor dat reusachtige blokken ijs afbreken die tot 200 km lang kunnen zijn. Die gigantische ijsbergen drijven naar het noorden, vallen langzaam in stukken uiteen en smelten. Alleen het bovenste derde van een ijsberg steekt boven het wateroppervlak uit.

Antarctica telt vulcanische gebieden. Een actieve vulkaan, de Mount Erebus, ligt op Ross-eiland aan de rand van het Ross-ijsplateau. Hij maakt deel uit van het Transantarctisch gebergte, een gebergte met pieken tot 4750 m.

Bron: https://www.nationalgeographic.com/magazine/2012/07/mount-erebus/

Het Transantarctisch gebergte verdeelt het continent Antarctica in Groot- en Klein-Antarctica. Hoewel het land zelf niet hooggelegen is, zorgt de dikte van de ijskap ervoor dat Antarctica, met een gemiddelde hoogte van 2100 m, het hoogste continent is. De ijskap is ontstaan door de opeenstapeling van sneeuw in de voorbije 100.000 jaar.

Cruiseschepen brengen elk jaar zo'n 9000 mensen mee om de fauna van Antarctica te bewonderen. Op King George is er nu ook een hotel. Toeristen die zich op het ijs wagen, moeten geïsoleerde kleren dragen en zetten een bril op om de ogen te beschermen.

De atmosfeer, om elke planeet

Naast de delen van de aarde is er nog een bijzonder onderdeel van onze planeet aarde, namelijk de atmosfeer. Dit is het totaal van de omhullende gassen die zich om een vast hemellichaam bevinden. De atmosfeer van de aarde wordt ook wel aardatmosfeer of dampkring genoemd. Ook alle andere planeten in ons zonnestelsel hebben een atmosfeer.

De laag gassen is ongeveer 1000 km dik (als spreken andere bronnen van minder dan 700 km) en wordt aangetrokken door het zwaartekrachtsveld van het hemellichaam. De lichtere gassen, zoals waterstof kunnen een snelheidsverdeling hebben die ten dele groter is dan de ontsnappingssnelheid. Zulke gassen zullen dan langzaam uit de atmosfeer verdwijnen.

Ook sterren hebben een atmosfeer, bestaande uit de fotosfeer, de chromosfeer, een overgangslaag  en de corona. De fotosfeer is eigenlijk de bovenste laag van de atmosfeer en wordt gezien als het oppervlak van de ster. Sterren bestaan immers niet uit vaste gesteenten, maar uit gassen.

Onze atmosfeer, ook wel de dampring genoemd, houdt onze planeet op een comfortabele temperatuur (ongeveer 15 graden) doordat hij de warmte van de zon tot op de grond laat doordringen en verhindert dat de uitgaande warmte in de ruimte ontsnapt. De dampkring bestaat uit vijf lagen, maar daar vertel ik later weer wat meer over. Hou Gietjes Weetjes dus zeker in de gaten!

Jane Goodall en haar chimpansees

Een goeie week terug vertelde ik jullie iets meer over de chimpansee. Het is de mensaap die het dichtst bij de mens aanleunt. Er valt echter ook iets te vertellen over de vrouw die 40 jaar lang onderzoek deed naar deze apensoort, namelijk Jane Goodall.

Deze Engelse antropologe en biologe deed vooral een studie naar het sociale en familiale leven van de chimpansee. In de jaren 50 van de vorige eeuw ging Jane naar Kenia met antropoloog Louis Leakey. Zo startte ook haar onderzoek.

Eén van de grootste ontdekkingen van Goodall was dat chimpansees wertuigen maken én gebruiken. Sommigen gebruiken takjes en twijgen om termieten te vangen. De twijgjes worden in gaten gestoken waar zich termieten bevinden en er daarna weer uit teruggetrokken. Op die manier worden de twijgjes helemaal leeggegeten. Tot deze ontdekking werd gedacht dat alleen mensen werktuigen gebruikten.

Bron: https://diplomatie.belgium.be/nl/Newsroom/Nieuws/Perscommuniques/os/2014/04/ni_220414_jane_goodall

Hispaniola, Haïti en Dominicaanse Republiek samen

Het ene weetje brengt het andere met zich mee. Dat is gewoon een vaststaand gegeven. Met als gevolg: eens ik begin te schrijven, weet ik soms niet meer waar het eindigt. En tijdens werkdagen is dat soms nogal vervelend. Dan heb ik nog heel wat voor mijn klas te doen, maar dan ben ik lichtjes beduveld om te blijven opzoeken en om tot in de late (of zeg maar de vroege) uurtjes te schrijven. Gelukkig heb ik een mapje bij de hand waar ik de onderwerpen waar ik graag nog iets over wil weten, kan in noteren. Laat het gerust een soort planning noemen, al stelt het misschien niet zo heel veel voor. Het zorgt er gewoon voor dat ik eindelijk ga slapen en toch wat rust vind :).

Vorige week schreef ik hier een artikel over Haïti. Waar het exact lag, vanaf wanneer het onafhankelijk was en welke vlag het land draagt. Ik las toen ook dat het eiland een onderdeel van Hispaniola is, de naam van het hele eiland (Haïti en de Dominicaanse Republiek samen).

Bron: https://ipfs.io/ipfs/QmXoypizjW3WknFiJnKLwHCnL72vedxjQkDDP1mXWo6uco/wiki/Unification_of_Hispaniola.html

Hispaniola is een eiland in de Caribische Zee. Ten noordwesten ligt Cuba met daaronder Jamaica, in het oosten vind je Puerto Rico. De eilanden Hispaniola, Cuba, Jamaica en Puerto Rico vormen samen de Grote Antillen.

Nog andere weetjes over Hispaniola

• Oorspronkelijk woonden indianenstammen op Hispaniola. Eerst waren dat de Ciboney Indianen, later werden die verdreven door een andere groep. Meer hierover op deze link.
• Christoffel Colombus was de ontekker van dit eiland. Hij maakte er vier reizen naartoe.
• Spanjaarden waren in eerste instantie aan de macht, later drongen de Fransen het eiland binnen. Het Spaanse deel noemde met Santo Domingo (nu Dominicaanse Republiek) en het Franse deel werd Saint-Domingue (nu Haïti) genoemd. De toenmalige grens tussen de twee staten loopt vrijwel gelijk met de hedendaagse situatie.
• Het hoogste punt van het eiland is de Pico Duarte (3087 meter hoog). 

Bron: https://www.tripadvisor.co.uk/LocationPhotoDirectLink-g675009-d5568043-i156247898-Pico_Duarte-Jarabacoa_La_Vega_Province_Dominican_Republic.html

• Het laagste punt van het eiland is het Enriquillomeer met een diepte van 36 meter onder zeeniveau.

Bron: https://travel.sygic.com/nl/poi/enriquillomeer-poi:25456

• Hispaniola ligt op de Enriquillo-Plantain Garden-breuk, een van de breuklijnen tussen de Noord-Amerikaanse en Caribische Plaat.

Bron: http://weetjesaardrijkskunde.blogspot.com/p/de-tektonische-platen.html

Ischia, een Italiaans eiland

In de voorbije kerstvakantie leerde ik 'My brilliant friend' kennen. Een prachtige reeks, gebaseerd op het boek van Elena Ferrante. Het waren vriendinnen die de naam lieten vallen en uiteraard ging ik kort daarna op zoek naar de reeks. Sommige dingen kan ik niet bekijken omdat ik geen Play van Telenet heb of omdat ik ook niet voor Netflix betaal, maar gelukkig kon je 'My brilliant friend' op vrt.nu bekijken. Aangezien de schoolweken weer voor de deur stonden, kon ik niet gaan bingewatchen, maar ik verslond de afleveringen toch behoorlijk snel.

Misschien ben je benieuwd naar de serie of het boek. Dan kan ik je doorverwijzen naar mijn andere blog: Gietjes Boekies en Movies. Daar schreef ik een recensie neer!

Maar waar ik het vandaag over wil hebben, is Ischia. Het Italiaanse eiland dat in de serie aan bod komt. Ik moet zeggen dat acht afleveringen van Ferrante zoveel meer te bieden hebben en dat ik eigenlijk stilaan begin te dromen van een cursus Italiaans. Ik werd niet alleen gegrepen door het pure verhaal, maar ook door de beelden, goeie acteurs en de taal. Er werd hier thuis echt van deze serie gesmuld.

In aflevering vijf vertrekt de verlegen Elena naar het eiland Ischia om er haar zomervakantie door te brengen. Het eiland is in de baai van Napels gelegen. Het eiland, dat tot de provincie Napels behoort is het grootste eiland van de Flegreïsche Eilanden (waarover later meer). De Monte Epomeo is het hoogste punt van het eiland. Op de vruchtbare hellingen van deze berg vindt veel wijnbouw plaats. Vanwege de vele bossen worden Ischia ook wel 'het groene eiland' genoemd.

De hoofdplaats Ischia ligt aan de oostzijde van het eiland en heeft twee kerken: Ischia Ponte en Porto. Vanuit Ischia Ponte heeft men in 1438 een dam aangelegd naar het kasteel Castello Aragonese dat op een klein eiland ligt. De haven van Porto werd in het jaar 1845 door de Bourbons geopend. Het is een dode krater waarin een opening naar zee is uitgegraven.

Bron: https://www.desmaakvanitalie.nl/ischia-vakantie-eiland/

Ischia is beroemd vanwege haar thermale bronnen en modderbaden. Het brondwater zou mineralen bevatten die een heilzame werking hebben op reuma, stofwisselingsstoornissen en botziektes.

Richard Dixon Oldham en de vloeibare kern van de aarde

Waar de heer Richard Dixon Oldham vandaan komt, daar ben ik nog niet helemaal aan uit. Verschillende bronnen spreken elkaar tegen. De ene spreekt over Dublin als geboorteplaats, de andere over een Brits dorp waar de wieg van Richard Oldham stond.

Wat wel vaststaat is dat Oldham bij zijn onderzoek naar aardbevingen een aantal belangrijke ontdekkingen deed. Onder andere dat aardschokken twee soorten golven veroorzaken. Zo heb je de P-golven, maar ook de S-golven. De P staat voor primair, de S voor secundair. Doordat de P-golven zich trager door de kern dan door de mantel van de aarde verplaatsen, ging Oldham ervan uit dat de kern vloeibaar was. Anders kon hij het verschil in snelheid niet verklaren. Zijn bevindingen klopten niet helemaal, maar hij lag wel aan de basis van de kennis rond de golven van aardbevingen en de structuur van de aarde.

Bron: https://medium.com/@ccdecou/this-week-in-the-history-of-science-1ac7e1d3d4e

De chimpansee

Vorige zaterdag had ik het voor de eerste keer hier op Gietjes Weetjes over primaten. Zo raakte ik ook even een onderverdeling - namelijk de mensapen - aan bij dit onderwerp. Naast de gibbons, orang-oetans en gorilla's zijn chimpansees ook mensapen. Over deze soort mensaap wil ik het vandaag wat uitgebreider hebben. Ze zijn namelijk onze nauwste verwant!

Bron: https://www.artis.nl/nl/ontdek/collectie/chimpansee/

De chimpansee bewoont de bossen en savannen van Centraal-Afrika. Chimpansees zijn heel intelligente en sociale dieren. Ze leven in groepen tot 60 dieren met een ingewikkelde, constant veranderende hiërarchie. Het grootste deel van hun tijd brengen ze op de grond door, maar elke avond bouwen ze een slaapnest dat zich tot 30 meter boven de grond kan bevinden.

Chimpansees zoeken in elkaars vacht naar luizen. Dat vlooien is een belangrijke, sociale activiteit die de familie- en vriendschapsbanden nauwer aanhaalt. Jonge chimpansees spelen heel veel met elkaar. Ze worstelen, achtervolgen elkaar en slingeren door de bomen. Al spelend leren de jonge chimpansees hoe hun maatschappij in elkaar steekt en hoe ze in het bos kunnen overleven. Chimpansees blijven bij hun moeder tot ze volwassen zijn, dit wil zeggen tot ongeveer 13 jaar. De oudere jongen helpen de jongere broers en zussen te verzorgen.

Deze soort mensaap eet vooral plantaardig voedsel zoals bladeren, bloemen en vruchten, bijvoorbeeld wilde vijgen. Ze jagen ook op andere dieren zoals kleine antilopen en penseelzwijnen. De rode franjeaap doodt zelfs andere primaten. Enkele chimpansees jagen de prooi naar de andere die de vluchtroute hebben afgezet.

Bron: http://www.naturepix.nl/Gambia/grotefoto.php?foto=2153

De chimpansee wordt aangezien als de meest intelligente primaat na de mens. Hij kan eenvoudige gebarentaal leren begrijpen en hij kan werktuigen maken. Met lange twijgen haalt hij termieten uit hun nest, een pak bladeren dient als een spons om water uit een holle boom te halen en hij gebruikt stenen om noten te kraken. Hij heeft zelfs geleerd stokken en stenen als wapens te gebruiken tegen rivalen en vijanden.

Chimpansees hebben een lichaamstaal ontwikkeld die rijk is aan mimiek. Gecombineerd met geluiden kunnen ze zo allerlei emoties uitdrukken. Nieuwsgierigheid, ongerustheid of norsheid worden uitgedrukt door een pruillip te trekken. Boosheid wordt uitgedrukt door de tanden te laten zien. Dat dient als waarschuwing voor rivalen.

Bron: https://safritop.com/themas/chimpansee/

Frans, les 15

Twee weken terug postte ik na een hele lange tijd nog eens een les Frans. Ik wil daar op dinsdag een gewoonte van maken en dit tweewekelijks. Vanaf nu probeer ik dus om de veertien dagen wat Frans tot bij jullie te brengen. Of daar later weer wat lessen Engels bijkomen, daar ben ik nog niet aan uit. Ik zou het fijn vinden om nog veel meer talen te leren, maar alleen woordenschat posten is dan misschien niet meer voldoende. Uitspraak is natuurlijk ook belangrijk!

Voor de woordenschat baseer ik me op de lessen die ik op Lingohut tegenkwam. Vandaag - bij les 15 - heb ik het nog een laatste keer over getallen, dit keer van 1000 tot 10.000.

1000 = mille

2000 =  deux mille

3000 = trois mille

4000 = quatre mille

5000 = cinq mille

6000 = six mille

7000 = sept mille

8000 = huit mille

9000 = neuf mille

10.000 = dix mille

De volgende keer gaat het over de weg vragen, een klassieker dus!

Primaten of de eersten

Primaten worden in het Engels primates genoemd en dat betekent zoveel als eersten. Onder deze groep zoogdieren verstaan we halfapen, apen en mensapen. Wij vallen onder de die laatste groep, de mensapen. Deze hebben geen staart en zijn veel intelligenter dan de andere soorten primaten.

Niet alleen de mens hoort bij de groep mensapen, ook de gibbon, orang-oetan, gorilla en chimpansee. Ze hebben een groot brein en worden bij de hogere primaten gerekend. De halfapen of lagere primaten zijn minder intelligent. Tot deze groep behoren de lori's, spookdiertjes, maki's, galago's en de potto (zie foto).

Bron: http://diertjevandedag.classy.be/zoogdieren/primaten/halfapen/loriachtigen/potto.htm

Apen en andere primaten hebben een groot brein en zijn snelle verstaanders. Hun ogen kijken naar voren en ze hebben sterke vingers. De vingers en tenen hebben meestal platte nagels. De meeste primaten hebben een opponeerbare duim die tegen de toppen van de andere vingers kan drukken en voorwerpen kan hanteren. Sommige hebben ook een opponeerbare grote teen. Sommige primaten hebben ook een grijpstaart.

Weet je niet wat opponeerbaar is? Lees dan zeker even dit blogpostje...

Opponeerbaar

De Baltische Zee of Oostzee

Een paar jaar terug vertelde ik je al eens iets over zeeën. Toen postte ik gewoon een kaart met een aantal namen. Dit jaar wil ik het wat grondiger aanpakken. Daarom pik ik er enkele zeeën uit en probeer ik er een aantal interessante weetjes over te vertellen. Dat is immers het opzet van Gietjes Weetjes ;).

De Oostzee of Baltische Zee is een randzee van de Atlantische Oceaan die tussen Zweden, Finland, Polen, Duitsland, Denemarken en de Baltische staten ligt.

Bron: https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Oostzee

Een gedeelte van de Oostzee is de Finse Golf. Deze ligt tussen Finland en Estland.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Finse_Golf

Een ander stuk van de Oostzee is de Botnische Golf. Dit is het meest noordelijke deel van de Oostzee.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Botnische_Golf

De secretarisvogel

Een heel speciale roofvogel uit Afrika is de secretarisvogel. Hij heeft hele lange poten en een kuif met lange veren. Hij verkiest lopen boven vliegen en bij elke stap knikt hij met zijn hoofd. Hij valt slangen aan. De secretarisvogel spreidt zijn vleugels om zich tegen gifbeten te beschermen terwijl hij de slang met zijn poten dood trapt. Zijn Latijnse benaming betekent trouwens letterlijk 'boogschutter van slangen'.

Bron: http://scoutsevere.be/totems-leiding/

Discontinuïteiten in de aarde

Een grote week terug had ik het over de structuur van de aarde. Heb je dit blogpostje gemist? Kijk dan snel even hier: De structuur van de aarde.

Toen vertelde ik jullie er ook bij dat ik nog eens op de overgangen tussen de verschillende delen zou terugkomen. Zo wil ik het vandaag eerst even over Moho hebben. Ik had er nog nooit over gehoord. Jij wel?

Moho staat voor Mohorovicische discontinuïteit (ook wel Mohorovicic-discontinuïteit genoemd) en dit is de naam voor de overgang tussen de aardkorst en de aardmantel.  In 1909 werd deze discontinuïteit ontdekt door de Kroatische seismoloog Andrija Mohorovicic.

Tussen de twee andere lagen waaruit de aarde bestaat - de mantel en de kern - is er ook een discontinuïteit. Deze wordt de Gutenbergdiscontinuïteit of zelfs Wiechert-Gutenbergdiscontinuïteit genoemd, aangezien er twee Duitse seismologen aan de grondslag van deze benaming stonden, namelijk Beno Gutenberg en Emil Wiechert. 

Bron: http://archives-dc.library.caltech.edu/islandora/object/ct1%3A617

Bron: http://nuclearplanet.com/Earth%20Core%20Discovery.html

Het woord opponeerbaar

Ik ben al een hele tijd gek op mijn taal, het Nederlands. Of neem maar het Vlaams. Vroeger hield ik eigenlijk meer van wiskunde, maar hoe ouder ik werd hoe meer ik schreef. Over vanalles en nog wat. En sinds ik alleen ben, is dat niet veranderd. Je kunt zoveel kwijt in geschreven tekst. Het hoeft daarom zelfs nog niet gelezen te worden. Ik hield er van om in mijn opleiding als journaliste artikels voor de krant te schrijven, maar ik pen even graag een kindergedicht voor mijn leerlingen neer. En liefdesperikelen, tjah, daar heb ik ook al heel wat bladen mee vol geklad.

Hoe meer je schrijf, hoe meer woordenschat je trouwens gebruikt. Al vind ik lezen hiervoor ook wel een hele goeie inspiratiebron. Zo kwam ik een tijd geleden het woord opponeerbaar tegen. Ik had er echt nog nooit over gehoord.

De mogelijkheid bezittend in tegenovergestelde positie gebracht te worden.

Dit is een betekenis die ik op het net vond. Daarnaast vond ik ook nog het volgende: een opponeerbare duim. Dat wil zeggen dat je met de punt van je duim alle andere vingers van dezelfde hand kan aanraken.

Bron: http://www.terramaja.nl/index.php?page=_&logentryId=105

De Amerikaanse Revolutie

De Franse Revolutie passeerde ettelijke keren de geschiedenislessen in mijn middelbare schooltijd, maar over de Amerikaanse Revolutie weet ik betrekkelijk weinig. Daarom wil ik er hier vandaag wat meer over vertellen. Dan blijft het beter in mijn geheugen hangen of dat hoop ik toch tenminste ;).

In 1783 werd een nieuwe natie geboren: de Verenigde Staten van Amerika. De strijd voor onafhankelijkheid die hieraan voorafging, wordt de Amerikaanse Revolutie genoemd. Het begon in 1775 toen 13 Amerikaanse kolonies hun krachten bundelden in een oorlog tegen Groot-Brittannië, dat de kolonies bestuurde en hoge belastingen oplegde. De kolonisten, die in het Britse parlement niet werden vertegenwoordigd, verzetten zich tegen die belastingen. Zij vormden een Continentaal Congres om met Groot-Brittannië te onderhandelen. Toen dit niets opleverde, brak een oorlog uit. De strijd duurde maar liefst zes jaar, al verklaarden de Amerikanen zich al onafhankelijk in 1776. De Britten gaven zich over in 1781 en erkenden de onafhankelijkheid twee jaar later.

De kolonisten hadden hun eigen belastingen, maar toen Groot-Brittannië in 1765 een zegelbelasting hief op alle officiële documenten, brak er al protest uit. De kolonisten weigerden nog langer Britse producten te kopen. Groot-Brittannië schafte later de 'stamp tax' af, maar hief dan weer belastingen op glas en thee. In de haven van Boston gooiden opstandelingen de kostbare lading van theeschepen overboord. Dit gegeven ging de geschiedenisboeken als 'Boston Tea Party' in waarbij Amerikanen  als Mohawks verkleed waren.

In april 1775 begon de oorlog met schermutselingen bij Lexington en Concord. Amerikaanse patriotten dreven de Britten uit Lexington. Bij hun aftocht werden de Britten beschoten. Paul Revere reed op de nacht van 18 april 1775 door Massachusetts om te melden dat de Britten in aantocht waren. Hij hoorde bij de anti-Britse 'Sons of Liberty'.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Revere

Als plantagebezitter uit Virginia woonde Thomas Jefferson het Continentaal Congres van 1775 bij. Hij stelde de 'Declaration of Independence' (onafhankelijkheidsverklaring) op, hervormde de wetgeving van de staat waar hij geboren werd en ondernam diplomatieke missies naar Europa. In 1801 werd hij trouwens de derde president van de VS.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Jefferson

George Washington was de opperbevelhebber van het koloniale leger. Hij was een charismatisch generaal, die het moreel van zijn troepen hoog wist te houden ondanks de vele nederlagen in het begin van de oorlog. Toen Frankrijk en Spanje de zijde van de kolonisten kozen, was de zege verzekerd. Na de oorlog werd hij ook verkozen als eerste president van Amerika.

Bron: https://www.britannica.com/biography/George-Washington

Op 4 juli 1776 ondertekenden de 13 kolonies de Onafhankelijkheidsverklaring. Het document verklaarde dat alle mensen gelijk zijn en het geloof in vrijheid en geluk dat erin werd uitgedrukt, zou later de Franse Revolutie inspireren.

De oorlog duurde in totaal zes jaar. Het leiderschap van Washington was vitaal voor de Amerikaanse overwinning. Hij leidde zijn troepen naar overwinningen in Brandywine (1777) en Yorktown (1781). De Britse troepen hadden een goede opleiding maar werden slecht geleid. Hun bevelen kwamen van ver. De Amerikanen waren minder goed opgeleid maar ze kenden eht terrein en hadden beklame lediers.

De gevechten duurden tot in 1781, toen de kolonisten erin slaagden om de Britten af te snijden van hun bevoorrading in Yorktown. Ze gaven zich over op 19 oktober. Twee jaar later was de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten van Amerika een feit.

Na de Revolutie vormden de 13 Britse kolonies de eerste 13 Verenigde Staten van Amerika: New Hampshire, Massachusetts, New York, Pennsylvanië, Virginia, Noord-Carolina, Zuid-Carolina, Georgia, Rhode Island, Connecticut, New Jersey, Delaware en Maryland.

Eilanden in Midden-Amerika: de Bahama's

Het Gemenebest van de Bahama's of kortweg de Bahama's is een onafhankelijk, Engelstalig land in het Caraïbisch gebied. De hoofdstad is Nassau. De archipel telt 700 eilanden, maar slechts een beperkt aantal (tot 40) zijn er bewoond. Alle eilanden liggen in de Atlantische Oceaan, ten oosten van de Amerikaanse staat Florida, ten noorden van Cuba en Haïti. Het grootste is Andros.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Midden-Amerika

Niemand minder dan ontdekkingsreiziger Christoffel Colombus landde in 1492 op één van de eilanden waarmee de ontdekking van Amerika een feit was. Mogelijk zou het om het eiland San Salvador gegaan hebben.

De vlag van de Bahama's ziet er zo uit (en als je vaak naar atletiek kijkt, dan komt die je wel bekend voor)...

Bron: http://flagpedia.net/nl/bahama-s

Een diaspora

Er zijn zo van die woorden die ik wel ken, maar die ik eigenlijk niet ken. Waarmee ik wil zeggen dat ik de naam op zich wel al gehoord heb. Uitleggen is echter een brug te ver. En dan is het nodig om dat hier wel even te doen. Vandaag wil ik het over het woord diaspora hebben.

Dit betekent een grootschalige verspreiding van een volk over verschillende delen van de wereld. 

Een lange tijd werd er alleen maar over de joodse diaspora gesproken omdat hun rijk viel en de joden zich overal ter wereld verspreidden. Er zijn in de moderne tijd echter nog een aantal gebeurtenissen geweest waar je de term diaspora kan opplakken.

Bron: https://github.com/angristan/docker-diaspora

Wil je hier nog meer over lezen, klik dan op de onderstaande link.

Andere diaspora's

De Coloradowoestijn in Californië

In het begin van de maand schreef ik een artikel over het muziekfestival Coachella. Miste je deze aflevering, klik dan snel op deze link!

Toen ik las dat het festival plaatsvond in de Coloradowoestijn had ik alweer een onderwerp voor een volgend artikel klaar. Zo gaat dat hier op Gietjes Weetjes. Elke dag opnieuw bieden zich er kansen aan om een blogpost over te schrijven. Alleen vind ik niet altijd de tijd om alles neer te pennen. Gelukkig deed ik in de voorbije kerstvakantie een grote inspanning zodat ik wat voorraad aan artikels heb klaarstaan waardoor ik nu al 50 dagen aan een stuk aan het bloggen ben. Machtig vind ik dat :).

Maar laat ons bij het onderwerp van vandaag blijven: de Coloradowoestijn. Ik vat deze plaats samen in zeven interessante weetjes.

• De woestijn bevindt zich in de staat Californië (Verenigde Staten van Amerika).

• De woestijn is een onderdeel van de Sonorawoestijn.
• Ze wordt begrensd door de Mexicaanse grens in het duiden, de Coloradorivier (zie foto) in het oosten, het plateau van de Mojavewoestijn in het noorden en de Laguna Mountains in het westen.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Colorado_(rivier)

• Het grootste gedeelte van dit gebied heeft een geringe hoogte waardoor de woestijn aanzienlijk warmer is dan de naburige hoge delen van de Mojavewoestijn.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Mojavewoestijn

• Het laagste punt van de woestijn ligt bij de Salton Sea (69 meter onder zeeniveau).

Bron: https://news3lv.com/news/local/disappearing-salton-sea-saving-the-recreational-paradise-or-is-it-too-late

• De Coloradowoestijn heeft een unieke ecologie. De vegetatie bestaat uit creosootstruiken en ander struikgewas (waaronder cactussen). Op andere plekken komen zandduinen voor zoals de Algodones duinen.

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Creosootstruik

• Delen van de woestijn worden voor de landbouw gebruikt. Ze worden geïrrigeerd met water uit de Colorado River. In 1905 ontstond in het midden van de woestijn 'per ongeluk' de Salton Sea door ondeskundige aanleg van irrigatiekanalen.

Frans, les 14

Het is intussen al een hele tijd geleden, mijn eerste les Frans hier op Gietjes Weetjes. Ik liet je toen weten dat ik Lingohut had ontdekt. Via deze site kun je heel wat talen op je eentje leren. Wellicht volg je beter les in avondschool of dompel je je een vakantie lang onder in een taalbad, maar ik denk dat je met deze site ook al een heel eind komt. Ik zou het alvast fijn vinden om weer wat meer woordenschat onder de knie te krijgen. Mijn talen hoef ik in de plaatselijke basisschool amper te gebruiken en dat vind ik wel spijt. Daarom wil ik er hier ook weer een gewoonte van maken om tweemaandelijks een nieuwe les van Lingohut te posten. Uiteraard kun je zelf aan de slag via de site, maar ik geef hier een korte samenvatting.

Wil je eerst nog even de voorbije 13 lessen zien (van de voorbije jaren...)? Dan kan dat. Ga dan snel naar het tabblad 'Woorden in alle talen' en bekijk daar de lessen die je hebt gemist. Vanaf nu probeer ik er trouwens weer een regelmaat in de krijgen, in dat posten van de Franse lessen. Alvast veel plezier!

In les 14 gaat het over getallen tussen 100 en 1000.
100 = cent
200 = deux cents
300 = trois cents
400 = quatre cents
500 = cinq cents
600 = six cents
700 = sept cents
800 = huit cents
900 = neuf cents
1000 = mille

Vanaf vandaag kun je tweewekelijks een les rond Frans op Gietjes Weetjes verwachten!

Kabelbaan Cordoba

Er is niet alleen de Belvedèretoren op de Kemmelberg, er is ook een kabelbaan. Cordoba genaamd. Deze beroemde kabelbaan is een unieke toeristische atractie. Al in 1957 werd ze gebouwd door Oostenrijkse Alpenspecialisten. Om de Vidaigneberg en de Baneberg met elkaar te verbinden. Dit zijn zijheuvels van de gekende Rode- en Zwarteberg. De zetellift biedt een uniek zicht op Heuvelland en weg van alle drukte zweef je boven de wijngaarden van Entre-Deux-Monts.

Bron: https://www.youtube.com/watch?v=XeZ-5DMI_QM

Bron:
* https://www.westtoer.be/nl/doen/kabelbaan-cordoba

Adele Adkins

Soms heb ik het op Gietjes Weetjes ook even over de showbizz. Deze kennis is niet wereldschokkend en je zult er misschien ook geen hoge ogen op een quiz mee gooien, maar voor mij is niets minderwaardig. Ik wil gewoon alles weten :).

Vandaag wil ik het even over Adele hebben. Iedereen kent deze machtige zangeres wel, maar ik kende haar echte naam niet, vandaar dit korte blogpostje.

Adele werd op 5 mei 1988 in Londen geboren als Adele Laurie Blue Adkins. Ze maakte tot nu toe al drie albums, alle drie kregen ze een nummer als titel. Eerst was er 19, daarna 21 en het laatste was 25. Het gerucht gaat de ronde dat het volgende album het nummer 29 als naam zal gaan dragen.

WK 2018: Brazilië-België

Terwijl ik de blogpostjes over het WK en meer bepaald over de wedstrijd België-Japan schreef, bekeek ik natuurlijk ook nog wat andere video's van dit memorabele tornooi. Jaren heb ik met lede ogen aangezien hoe de Rode Duivels zich amper voor een eindronde konden plaatsen, maar vorig jaar kon ik mijn hart eindelijk nog eens ophalen. Ik heb zalige tijden beleefd in het WK-dorp hier in de buurt. Toch moet ik zeggen dat ik vaak moeite heb om feiten te onthouden. Ik leef op zo'n momenten zo intens mee, dat ik zelfs vijf minuten na het eindsignaal geen deftige samenvatting bij elkaar kan schrijven. Daarom schrijf ik het hier graag nog eens neer. Dan kan ik altijd op mijn eigen blogje terecht moest ik nog even willen terugkijken naar enkele beelden en cijfers.

Nadat ik het in de voorbije weken twee keer over België-Japan had, wil ik het vandaag nog eens over de kwartfinale tegen Brazilië hebben. Dit Zuid-Amerikaanse land is tot nu toe al 5 keer wereldkampioen geweest en is daarmee recordhouder. Geen enkel land doet beter. De eerste keer was in 1958, vier jaar later verlengden ze hun titel en ook in 1970, 1994 en 2002 waren ze de sterkste.

Tegen België kwamen ze in de kwartfinale 0-2 achter door een owngoal van Fernandinho (13') en een gekruist schot van Kevin Debruyne (31'). Invaller Renato Augusto milderde nog tot 1-2 (76'), maar verder kwamen de Brazilianen niet meer. België mocht zo door naar de halve finale en nam het daarin op tegen (latere wereldkampioen) Frankrijk.

Wil je de beelden van Brazilië-België graag nog eens zien, kijk dan hieronder...

De structuur van de aarde

Als je de structuur van de aarde aan kinderen wil uitleggen, dan kun je dat het beste aan de hand van de vergelijking met een ei. Net als dit product van de kip heeft de aarde een dooier, eiwit en een schaal. De dooier is de aardkern en bestaat uit metaal, het eiwit is de aardmantel die uit zachte gesteenten bestaat en de schaal noemen we de aardkorst. Deze bestaat uit harde gesteenten.

De aardkorst (of de schaal) bestaat uit verschillende tektonische platen. Dit zijn stenen platen die elkaar op verschillende plaatsen wat overlappen. Deze platen verschillen ook in dikte. Onder de oceaan is de korst 6 tot 11 kilometer dik, onder bergketens wel tot 70 kilometer dik.

De grens tussen de aardkorst en de aardmantel wordt Moho genoemd, waarover later deze week nog wat meer!

De aardmantel is de gedeeltelijk gesmolten laag tussen de kern en de aardkorst. Ze gaat tot 2900 kilometer diepte en bestaat grotendeels uit het gesteente peridotiet.

De grens tussen de mantel en de kern wordt Gutenbergdiscontinuïteit genoemd, waarover later deze week ook nog wat meer!

De kern van de aarde wordt nog eens opgesplitst in twee delen: de buiten- en de binnenkern. De buitenkern gaat tot 4900 kilometer diep en bestaat uit gesmolten ijzer en nikkel. Daarnaast ook uit magnetische metalen die instaan voor het magnetisch veld van de aarde. De binnenkern bestaat, net als de buitenkern, uit ijzer en nikkel. De temperatuur kan er oplopen tot 3700° C, maar het metaal smelt niet omdat de druk er te groot is.

Bron: https://leerjaar1-natuurrampen.jouwweb.nl/onderwerp-1-opbouw-van-de-aarde/opdracht-1-opbouw-van-de-aarde